На пути к Академии наук (1922-1928) = На шляху да Акадэміі навук (1922-1928)

Документы и воспоминания современников
Академии наук Беларуси

НАЦЫЯНАЛЬНАЯ АКАДЭМ1Я НАВУК БЕЛАРУС1
Цэнтральная навуковая бiблiятэка iMa Якуба Коласа





                НА ШЛЯХУ
                ДА АКАДЭМ11 НАВУК




            1922-1928

















MiHCK «Беларуская навука» 2023

НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК БЕЛАРУСИ Центральная научная библиотека имени Якуба Коласа








            НА ПУТИ
            К АКАДЕМИИ НАУК
            1922-1928


















Минск «Беларуская навука» 2023

УДК 001.32(476)"1922/1928"(093.2)
ББК 72.4(4Беи)
     Н12
Серия основана в 2023 году

Р е д а к ц и о н н а я к о л л е г и я : академик В. Г. Гусаков (главный редактор), академик А. А. Коваленя (заместитель главного редактора), В. Л. Лакиза, С. С. Юрецкий, М. В. Глеб, К. В. Сытько (ответственный секретарь)
С о с т а в и т е л и:
М. В. Глеб, К. В. Сытько
Р е ц е н з е н т ы: доктор исторических наук, профессор В. Ф. Голубев, кандидат исторических наук М. М. Король

Рекомендовано к печати Ученым советом Государственного учреждения «Центральная научная библиотека имени Якуба Коласа Национальной академии наук Беларуси» (протокол № 2 от 29 апреля 2022 г.)
Работа выполнена при финансовой поддержке Белорусского республиканского фонда фундаментальных исследований (проект № Г21-110)

          На пути к Академии наук (1922-1928) = На шляху да Акадэмп навук Н12   (1922-1928) / Национальная академия наук Беларуси, Центральная науч      ная библиотека имени Якуба Коласа ; редкол.: В. Г. Гусаков (гл. ред.) [и др.] ; сост.: М. В. Глеб, К. В. Сытько. - Минск : Беларуская навука, 2023. -539, [1] с. - (Документы и воспоминания современников Академии наук Беларуси).
          ISBN 978-985-08-3052-4.
          В издание вошли документы и материалы, посвященные организационным и социально-культурным процессам, происходившим в Институте белорусской культуры (1922-1928 гг.) в период его академизации. Большинство документов впервые вводится в научный оборот и отражает сложный процесс становления и развития отечественной науки на пути к созданию современной Национальной академии наук Беларуси.
          Для всех, кто интересуется историей белорусской науки.
УДК 001.32(476)"1922/1928"(093.2)
ББК 72.4(4Беи)
    У выданне увайшлi дакументы i матэрыялы, прысвечаныя аргашзацыйным i сацыяльна-культурным працэсам, як!я адбывалкя у 1нстытуце беларускай культуры (1922-1928 гг.) у перыяд яго акадэмiзацыi. Большасць дакументау упершыню уводзщца у навуковы ужытак i адлюстроувае складаны працэс станау-лення i развщця айчыннай навук! на шляху да стварэння сучаснай Нацыянальнай акадэмп навук Беларусь Для усчх, хто щкавщца псторыяй беларускай навукь


ISBN 978-985-08-3052-4

                © ГУ «Центральная научная библиотека имени Якуба Коласа НАН Беларуси», 2023
                                             © Оформление. РУП «Издательский дом «Беларуская навука», 2023

        СОДЕРЖАНИЕ / ЗМЕСТ




ВСТУПИТЕЛЬНОЕ СЛОВО К СЕРИИ «ДОКУМЕНТЫ И ВОСПОМИНАНИЯ СОВРЕМЕННИКОВ АКАДЕМИИ НАУК БЕЛАРУСИ» ............................ 22
УСТУПНАЕ СЛОВА ДА СЕРЫ1 «ДАКУМЕНТЫ I УСПАМ1НЫ СУЧАСН1КАУ АКАДЭМП НАВУК БЕЛАРУСЬ........................................ 25
ПРИНЯТЫЕ СОКРАЩЕНИЯ / ПРЫНЯТЫЯ СКАРАЧЭНН1......................... 28
ОТ СОСТАВИТЕЛЕЙ .................................................. 30
АД УКЛАДАЛЬШКАУ................................................... 35
ДОКУМЕНТЫ / ДАКУМЕНТЫ ............................................ 40
1. Список научных учреждений Беларуси по состоянию на 1922 г. с обозначением деятельности Инбелкульта 1922 [канец] г. Менск ................ 40
2. Заява М. Мялешк на iмя старшыш 1нбелкульта С. Некрашэвiча з просьбай выключыць М. Мялешку са склада членау 1нбелкульта у сувязi з незапрашэннем апошняга на банкет у гонар З. Жылуновiча 15.12.1923 г. Менск.. 41
3. Лкт рэдактара часошса «Крыв1ч». з 1925 г. - правадзейнага члена 1нбелкульта В. Ластоускага КамЬару асветы БССР, з 1924 г. - правадзейнаму члену 1н-белкульта У 1гнатоускаму з прапановамi аб наладжванш кшгаабмену памiж выдавецтвамi 27.12.1923 г. Коуна.................................. 42
4. Письмо в Инбелкульт С. Боровского с просьбой выслать ему в Каменск (Урал) белорусскоязычные издания 03.01.1924 г. Каменск .................. 43
5. Пратакол № 1 агульнага сходу 1нбелкульта, на ямм абмяркоувалкя справа-здача А. Смолiча аб аргашзацьи Агранамiчнай секцьп 1нбелкульта, прыём С. Скандракова у члены 1нбелкульта i пытанне прысутнасц членау Аграсекцып на пасяджэннях Прэзщыума, абмеркаванне даклада М. Ганчарыка аб Горацюм сельскагаспадарчым шстытуце 07.01.1924 [г. Менск]................. 44
6. Лкт у 1нбелкульт лабаранта Горыцкага сельскагаспадарчага шстытута С. Ка-ранеускага з прапановай перакласщ на беларускую мову падручнта па хiмii прафесара Красжава, а таксама з просьбай выслаць тэрмшалапчныя слоушю
на беларускай мове 15.01.1924 г. Горк............................. 46
7. Пратакол № 2 агульнага сходу 1нбелкульта, на яюм абмяркоувауся даклад
А. Ляуданскага аб раскопках у Юраускай воласц Барысаускага павета 16.01.1924
[г. Менск] ....................................................... 47
8. Пратакол № 3 агульнага сходу 1нбелкульта, на яюм абмяркоувауся даклад
I. Цвiкевiча «Лешн i нацыянальная праблема» 25.01.1924 [г. Менск]. 48

5

9. Пратакол № 4 агульнага сходу 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалкя пытанш аргашзацып кафедр беларусазнауства у ВНУ Беларуси а таксама уладкаванне
I. Воук-Левановiча на кафедру беларускай мовы БДУ 01.02.1924 [г. Менск]..  49
10. Пратакол № 5 агульнага сходу 1нбелкульта, на якш абмяркоувалшя пытан-ш аргашзацьп агульных сходау, прыёму матэрыялау у часошс 1нбелкульта, заява А. Савiча аб друку яго працы па псторып культурнага руху у Беларус
08.02.1924 [г. Менск] ................................................... 51
11. Пратакол № 6 агульнага сходу 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалася спра-ваздача А. Смолiча аб краязнаучай справе у РСФСР i УССР, выбары членау
ЦБК 13.02.1924 [г. Менск] ............................................... 52
12. Пратакол № 7 агульнага сходу 1нбелкульта, на яшм абмяркоувауся даклад
В. Касаткша аб даследаванш глеб Беларуа у 1923 г., а таксама юбшей [40-годдзе навуковай i педагапчнай дзейнасщ] [А.] Фартунатава 20.02.1924 [г. Менск]. 53
13. Лкт рэдактара часошса «Крыв1ч». шраушка Лггоуска-беларускага Тавары-ства у Каунасе К. Дуж-Душэускага у 1нбелкульт аб наладжванш абмену дру-каванымi выданнямi памiж 1нбелкультам i беларусшм асяродкам у Лггве
27.02.1924 г. Коуна...................................................... 54
14. Службовая зашска А. Смолiча С. Некрашэвiчу аб працах прафесара А. Кай-гародава па кшматалогп Беларус 03.03.1924 г. Менск....................... 56
15. Письмо академика Всеукраинской академии наук В. Перетца С. Некрашевичу о возможности перевода одной из работ В. Перетца на белорусский язык
и печати ее в Минске 03.03.1924 г. Ленинград............................. 56
16. Лкт рэферэнта Бiблiятэкi Лггоускага дзяржаунага ушверсггэта А. Ружанцова у 1нбелкульт аб абмене друкаваныЕШ выданнямi 05.03.1924 г. Коуна...... 57
17. Письмо профессора А. Кайгородова А. Смоличу с описанием средств, необходимых для издания работы А. Кайгородова «Климат Белоруссии» 17.03.1924
[г. Горк]................................................................ 59
18. Калектыуная заява членау 1нбелкульта аб бачанш iмi працы аргашзацып 24.03.1924 г. Менск ..................................................... 60
19. Пратакол № 1 пасяджэння Прэзыдыума 1нбелкульта аб краязнаучай кашей, агульным сходзе i шшых пытаннях 27.03.1924 г. Менск...................... 60
20. Пратакол № 11 агульнага сходу 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалшя за-цвярджэнне пратакола № 10, справаздача I. Цвiкевiча аб недахопах у працы 1н-белкульта, а таксама новы статут установы 31.03.1924 [г. Менск] ......... 61
21. Пратакол пасяджэння аргашзатарау секцый 1нбелкульта, на яшм абмяр-коувашся пытанш аб статуце аграрнай секцый, а таксама сшсы шшых секцый
установы 04.04.1924 [г. Менск] .......................................... 64
22.  Пратакол аргашзацыйнага сходу Медыцынскай секцып 1нбелкульта № 1, на яшм абмяркоувалшя пытанш, яшя датычаць стварэння i аргашзацып дзейнасщ
секцып 09.04.1924 г. Менск............................................... 65

6

23. Перспектыуны план працы медыцынскай секцып 1нбелкульта з пералпсам актуальных тэм для даследаванняу [не раней 09.04.1924] г. Менск........ 67
24. Пратакол № 2 пасяджэння Прэзыдыума 1нбелкульта, на як1м абмяркоувалп ся пытанш аб распрацоуцы абазначэння гукау дз i дж, стварэнш тэрмшалагшных секцый i шш. [усяго 5 пытанняу] 25.04.1924 г. Менск................ 68
25. Записка академика Всеукраинской академии наук В. Перетца с его видением историографии истории и культуры Беларуси, оценкой работ белорусских авторов, а также замечаниями о необходимости проведения широких археографических исследований 16.05.1924 [г. Лешнград]......................... 69
26. Пратакол пасяджэння Прэзшыума 1нбелкульта № 3, на яшм разглядалюя пытанш аб складзе навуковых выданняу шстытута, навуковых экспедыцыях, аплаце працы тэрмшалапчных кашсш i шш. [усяго 7 пытанняу] 23.05.1924
г. Менск .............................................................. 72
27. Смета расходов на организацию лесного отделения Краевого музея Инбел-культа 04.06.1924 [г. Горк]............................................ 73
28. Лют краязнауцы А. Садоускага А. Смолiчу з просьбай зашсаць яго у склад групы па даследаванш Вщебшчыны i Маплёушчыны 11.06.1924 г. Ворша....... 74
29. Пратакол № 14 агульнага сходу 1нбелкульта з абмеркаваннем пытання свят-кавання 400-годдзя беларускага друку 25.06.1924 [г. Менск] ............ 75
30. Пратакол нарады групы этнографау Прыродна-геаграфiчнай секцый 1нбел-культа, на якой абмяркоувалюя пытанш аргашзацып Этнаграфiчнай секцып, тэрмшовай працы, а таксама бягучыя справы 04.06.1924 [г. Менск]........ 76
31. Пратакол пасяджэння Пстарычна-археалапчнай секцый 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалюя пытанш аб далучэнш Этнаграфiчнай секцып да Пстарычна-археалапчнай, выданне прац да 400-гадовага юбшею беларускага кшгадру-кавання, правядзенне навуковых выведак i шш. [усяго 5 пытанняу] 16.06.1924
[г. Менск] ............................................................ 78
32. Пратакол № 15 агульнага сходу 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалюя выниа музычна-этнаграфiчнай экспедыцып 11.09.1924 [г. Менск]................. 81
33. Пратакол № 16 агульнага сходу 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалюя пытан-ш рэаргашзацып 1нбелкульта, працы тэрмшалапчных кашсш, вылучэнне прадстаушка 1нбелкульта у Савет па справах ВНУ 19.09.1924 [г. Менск]....... 81
34. Пратакол [б/н] пасяджэння 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалюя пытанш аб праекце сцяга БССР, беларусшх прозвшчах i назвах, бiблiятэцы 1нбелкульта, будучай працы установы 17.10.1924 [г. Менск]........................... 82
35. Лют сакратара Навуковага таварыства па вывучэнш Беларуси студэнта Го-рыцкага сельскагаспадарчага шстытута С. Журыка да старшыш ЦБК пры 1н-белкульце, члена Прэзщыума Сельскагаспадарчай секцып С. Скандракова аб магчымасщ прачытання С. Журыкам навуковага даклада на пасяджэнш 1нбелкульта 20.11.1924 [г. Горк]............................................ 84

7

36. Лкт загадчыка Маплёускага акруговага аддзела Цэнтральнага apxiea БССР
Д. Даугялы у 1нбелкульт з ашсаннем выяуленых iм матэрыялау, датычных псторьи горада Маплёва, перадачы у 1нбелкульт кошй 16-й KHiri метрым ВКЛ
i перашсу Мазырскага замку 1552 года, а таксама з просьбай аб матэрыяльнай дапамозе у выданш кит, датычнай псторып Маплёва 30.11.1924 г. Маг1лёу.     84
37. Письмо Д. Довгялло Председателю Инбелкульта С. Некрашевичу о проекте издания «Могилёвская старина», обработке Д. Довгялло актов по истории Могилёва и с просьбой принять его на работу в Археографическую комиссию Ин-белкульта, а также о сведениях про Могилёвский музей 30.11.1924 г. Магику  86
38. Заява М. Шчакащхша у Пстарычна-археалапчную секцыю 1нбелкульта аб падрыхтоуцы артыкулау да Скарышнскага зборшка, а таксама аб неабходнас-ц камандзiроукi у Маскву i Лешнград для атрымання кошй гравюр i кшжных упрыгажэнняу з выданняу Ф. Скарыны 02.12.1924 г. \енск ................. 87
39. З пратаколу пасяджэння Прэзщыума 1нбелкульта № 6, на яшм абмяр-коувалкя пытанш аб накраванш прадстаушкоу на Мiжнародную прамысло-вую выставу у Парыж, а таксама на Усеукрашск з’езд па вывучэнш прыродных вытворчых сш УССР 22.12.1924 г. Менск................................... 89
40. Лкт члена выдавецкай камки НКЗ i члена Сельскагаспадарчай секцыи 1н-белкульта А. Смолiча аб патрэбе у выданш у Беларуа прац па сельскай гас-падарцы на беларускай мове, а таксама з меркаваннем А. Смолiча аб тым, як павшны выглядаць падручшш для сельскагаспадарчых тэхшкумау [не пазней
12.1924] г. Менск....................................................... 90
41. Письмо старшего ассистента Белорусского государственного института сельского хозяйства С. Георгиевского с просьбой к Президиуму Инбелкульта изыскать денежные средства для исследования древесных и кустарниковых пород, а также с актуализацией данной проблемы 1924 [г. Менск]............ 92
42. Сшс рэкамендаваных 1нбелкультам выданняу, неабходных для вывучэння беларусазнаучыЕШ гурткамi [не пазней 1924] г. Менск..................... 95
43. Даклад I. Оманоускага «План працы i задачы Бiблiяграфiчнай камки 1нбел-культа» [не раней 1925 - не пазней 1927] [г. Менск]..................... 96
44. Лкт С. Журыка у Сельскагаспадарчую секцыю 1нбелкульта аб атрыманш iм лкта з прапановай прачытаць даклад i з просьбай аб магчымым пераносе даклада на больш позшя даты 02.01.1925 г. Горк.......................... 99
45. Записка членов Антропологической секции, докторов [С.] Волочковича и [Ю.] Лютынского про архетипичные особенности белорусского населения, представленная к рассмотрению на заседании Антропологической секции Ин-белкульта 12.01.1925 г. Менск ......................................... 100
46. Дадатак 1 да пастановы НКАБ ад 16.01.1925 № 1. Праект структуры 1нбел-культа 16.01.1925 [г. Менск] .......................................... 102
47. Пратакол № 1 пасяджэння Прэзщыума 1нбелкульта, на яшм абмяркоували ся пытанш аб структуры установы, аплаце працы розных катэгорый супра-цоушкау 04.02.1925 г. Менск............................................ 105

8

48. Тэзiзы М. Байкова аб працы па складанш слоушка жывой беларускай мовы, прадстауленыя у Прэйдыум 1нбелкульта 05.02.1925 [г. Менск].............. 107
49. План працы Медыцынскай секцыи 1нбелкульта [13.02.1925] [г. Менск]... 108
50. Пратакол № 1 пасяджэння Правашсна-тэрмшалапчнай камки, на яюм аб-мяркоувалкя пытанш яе структуры, план працы у блiжэйшы час, бягучыя справы камки 15.02.1925 [г. Менск]...................................... 109
51. Пратакол першага аргашзацыйнага сходу Лггаратурнай секцыи 1нбелкульта, на якш абмяркоувалкя планы працы i дзейнасщ секцыи 19.02.[1925][г. Менск].... 111
52. Пратакол пленума Сельскагаспадарчай секцыи 1нбелкульта, на якш абмяркоувалкя пытанш аб зацвярджэнш планау дзейнасщ i падзеле абавязкау сярод членау секцыи 20.02.1925 г. Менск....................................... 113
53. Праграма працы Сельскагаспадарчай секцыи 1нбелкульта [нераней 20.02.1925]
[г. Менск] ............................................................. 116
54. Пратакол першага сходу Пстарычна-археалапчнай секцыи 1нбелкульта, на якш абмяркоувалкя пытанш аргашзацыи яе працы, святкавання 400-годдзя бе-ларускага друку, бягучыя справы 24.02.[1925] [г. Менск]................. 119
55. Пратакол № 2 нарады Цэнтральнага бюро «Маладняка», на якш абмяркоувалкя даклад Я. Пушчы аб перамовах з групамi расшсшх i яурэусюх шсь-меншкау, пытанш аб пашырэнш сетю фЫялау «Маладняка», чарговым сходзе аргашзацыи i шш. [усяго 5 пытанняу] 25.02.1925 [г. Менск]............... 123
56. Протокол первого заседания Антропологической комиссии Инбелкульта, на котором обсуждался доклад Ю. Лютынского про будущее массовое антропологическое исследование белорусов 26.02.1925 г. Менск .................... 125
57. Пратакол № 1 пасяджэння прэзщыума Камки па ахове помшкау з абмер-каваннем дакладау I. Сербава аб праекце статута камки па ахове помшкау, аргашзацыи цэнтральнай навукова-экспертнай камки пры НКА, плане работы камки 26.02.1925 [г. Менск]............................................. 126
58. Праект статута Камки аб ахове помшкау 28.02.1925 [г. Менск]......... 127
59. Палажэнне аб Камки 1нбелкульта па вывучэнш прыроды Беларуш i яе вы-творчых сш [01-09.03.1925] [г. Менск]................................... 129
60. Пратакол другога сходу Пстарычна-археалапчнай секцыи 1нбелкульта, на яим разглядауся даклад А. Шлюбскага аб забароне беларускага друку у XIX ст.
04.03.1925 [г. Менск] .................................................. 131
61. Пратакол № 2 пасяджэння Камки па ахове помшкау, на яим разглядалк ся пытанш аб ахове аварыйных помшкау, выяуленш найбольш каштоуных помшкау, анкеце па iх выяуленш 05.03.1925 [г. Менск].................... 133
62. Праграма працы Прыродазнаучай секцыи 1нбелкульта [06.03.1925] [г. Менск] 134
63. Пратакол № 1 пасяджэння агульнага сходу Прыродазнаучай секцыи 1нбел-культа з абмеркаваннем планау працы секцыи, пытанняу дзялення яе на падсекцыи, выбарау прэзщыума секцыи i шш. [усяго 5 пытанняу] 07.03.1925 г. Менск.   136

9

64. Пратакол першага пасяджэння Тэатральна-пстарычна-музейнай камки Тэатральнай падсекцып 1нбелкульта, на яшм абмяркоувалкя пытанш размер-кавання абавязкау членау камки i вызначэння юрункау яе працы, прызначэння даты наступнага з’езду, а таксама шш. [усяго 6 пытанняу] 16.03.1925 г. Менск.... 140
65. Пратакол № 4 пасяджэння Камки па ахове помшкау, на яшм разглядалкя пытанш выяулення помшкау у Мшску, ахове гэтых помшкау, ахове помшкау у правшцып, а таксама каштарыс расходау Беларускага дзяржаунага музея
19.03.1925 [г. Менск].................................................. 142
66. Даклад М. Шчакащхша з ацэнкай Дзяржаунага музея БССР i магчымасщ падпарадкавання дадзенага музея i музейнай справы наогул 1нбелкульту, а таксама з заключэннем аб рэфармаванш музея 20.03.1925 г. Менск............ 143
67. Пратакол № 1 пасяджэння Камки 1нбелкульта па вывучэнш рэвалюцыйнага руху на Беларуси на яшм разглядалкя пытанш выбарау членау камки, Прэзп дыума камки, бягучыя справы i планы працы 27.03.1925 [г. Менск]........ 146
68. Protokol Nr. 1 z zebrania organizacyjnego Polskiego sektora Inbelkulta, na ktorym rozpatrywano kwestie organizacji komisji i sekcji w sektorze, plany pracy, wydawnictwa, budzet sekcji oraz kwesti^ przyjmowania nowych czlonkow sektora
30.03.1925 г. Менск ................................................... 148
69. Письмо этнографа П. Расторгуева в Инбелкульт с просьбой сообщить о судьбе сданных им для опубликования рукописей и ознакомить его с обязанностями в институте и размером вознаграждения за работу в нем 31.03.1925
г. Масква ............................................................. 150
70. Лкт у Медыцынскую секцыю 1нбелкульта члена секцып доктара Н. Ласёва
з абгрунтаваннем неабходнасщ даследаваць захворванне насельнщтва Беларус трахомай 02.04.1925 г. Менск .......................................... 151
71. Пратакол № 5 пасяджэння Камки па ахове помшкау, на яшм разглядауся даклад I. Сербава аб парушэннях заканадауства у сферы аховы помшкау, вы-яуленш помшкау у правшцып, абследаванш Вщебска, Полацка, Оршы, Слуцка
i шш. [усяго 5 пытанняу] 02.04.1925 [г. Менск]......................... 153
72. Лкт Д. Даугялы i прафесара М. Доунар-Запольскага у Прэзщыум 1нбел-культа з бачаннем сиуацып па вяртанш архiвау, вывезеных з Беларуа у Рашю, а таксама аб магчымасщ аргашзацып работы пры умове вяртання пстарычных
крышц на радзiму 05.04.1925 г. Менск................................... 155
73. Лкт Д. Даугялы са згодай заняць пасаду сакратара Пстарычна-археалапч-най камки i просьбай выдзялення яму заработнай платы 06.04.1925 г. Менск.        156
74. Пратакол № 6 пасяджэння камки па ахове помшкау, на яшм разглядалп ся даклад I. Сербава аб працы камки, даклад А. Сцепуржынскага аб мшсих архггэктурных помшках, пытанш аб членстве у камки 10.04.1925 [г. Менск]..        157
75. Пратакол № 9 пасяджэння Прэзщыума 1нбелкульта, на яшм разглядалкя пытанш аб смеце выдаткау на 1925/26 акадэмiчны год i нормах аплаты працы супрацоушкам, а таксама аб мовах на бланках, пячатках, шыльдах i шш. [усяго
10 пытанняу] 11.04.1925 г. Менск ...................................... 158

10