Святло далёкай зоркі

А.К. Сержпутоуск пакшуу прыкметны след у ricmopbii вывучэння народнай творчасц беларусау. Яго працы па фальклоры, этнаграфи, мовазнаустве, даследавант. народнага быту, звычаяу, маралi не тольк узбагац'ии айчынную навуку, але i пераканауча засведчьий мастацк талент народа, ф1.ласофск1. склад розуму, востры сацыяльны погляд яго на свет, упiсалi залаты радок у справу беларускага Адраджэння

А.К. Сержпутоуск 1864-1940

  У.К. Касько святло ДАЛЁКАЙ 3OPKI









      Мшск
     «Вышэйшая школа»

УДК 39(476)(092)+929 Сержпутоуск
ББК 82.3(4Беи)
     К28

   Рэцэнзенты: доктар фклалапчных навук А.С. ЛА; кандыдат фмалапчных навук АВ. Лысенка
   Усе правы на дадзенае выданне абаронены. Узнауленне усёй кн'А. ц любой яе часты не можа быць ажыццёулена без дазволу выдавецтва.

        Касько, У. К.

К28 Святло далёкай зорк1 / У. К. Касько. -М1нск : Вышэйшая школа, 2014. - 479 с.
         ISBN 978-985-06-2370-6.
         Кшга прысвечана жыццю, творчай i грамадскай дзейнасщ выдатнага беларускага фалькларыста, этнографа, мовазнауцы, публщыста А.К. Сержпутоускага (1864-1940). У ёй даецца грунтоуны аналiз лепшых узорау зашсау казачнага, песеннага, парэмiяграфiч-нага эпасу беларусау-палешукоу, расказваецца пра ахоушкау шматвяковых народных традыцый i абра-дау на Беларусюм Палеса, пра уплыу, ;u:i аказала i аказвае беларуская народная творчасць на развщцё славянскай фалькларыстыкй
         Для фалькларыстау, этнографау, выкладчыкау i студэнтау ВНУ, настаушкау i вучняу агульнаадука-цыйных школ, работшкау асветы, культуры, лыа-ратуры i мастацтва.

УДК 39(476)(092)+929 Сержпутоус-I.'i
ББК 82.3(4Беи)
ISBN 978-985-06-2370-6 © Касько У.К., 2014
                       © Афармленне. УП «Выдавецтва “Вышэйшая школа”», 2014

                З ДУМКАЙ ПРА БЕЛАРУСЬ





   У гэты вечар ён, як заусёды, прыйшоу да канала Грыбаедава, не ведаючы яшчэ, што прый-шоу сюды у апошш раз. Не, ён не думау пра смерць, хаця ужо адчувау на сабе яе халоднае дыханне. Хвароба лёгшх, сардэчная недастат-ковасць для пажылога чалавека вельмi небяс-печныя, а асаблiва, калi усур’ёз нiколi не лячыуся i не мог прыпомнщь, калi дазваляу сабе кушць фрукты, гародншу, малако. Яго не-вялшай пенсы не хапала на такую раскошу. Кушць бы самыя неабходныя продукты харча-вання, дровы, заплацщь за кватэру, электрыч-нае святло. А тут яшчэ i жонка захварэла, ёй лякарствы патрэбны...
   Аляксандр Казiмiравiч падняу каунер па-цёртага палгго, абапёрся рукамi на халодную чыгунную рашотку, што акружала бераы канала, пастарауся адагнаць прэч невясёлыя думкы Гэты сум, неспакой - ад хваробы, ад гадоу, як-шяк семдзесят шосты пайшоу. Кольк дарог пройдзена за гэты час! З якiмi людзьмi лёс звёу! Нарэшце, хiба не шчасце гэта - лепшыя гады жыцця аддаць рабоце у славутым Русым му-зеi - цэнтры сусветнай культуры, штодзённа праходзщь каля яго, бачыць яго з акна сваёй кватэры...

5

   З боку Фгаскага залiва дзьмуу свежы сака-вщк1 ветрык. Праз дзень-gpyri на Няве пачнец-ца крыгалом, а там i вузеньга канал вызва-лщца ад лёду.
   Щкава, а як там зараз на Беларум? Вщаць, таксама вясной пахне... Прыпяць, Лань хутка сгануць ледзяны панцыр, прыляцяць шпакь буслы ...
   Сержпутоусга перавёу позiрк на неба, быццам хацеу убачыць у iM стройныя касяга пе-ралётных птушак, што вяртал^я з пауднёвых крага да сва1х гняздоуяу.
   Позiрк спышуся на зiхатлiвай зорцы, якую Аляксандр Казiмiравiч дауно выдзелiу сярод соцень шшых зорак. Ад яе струмешлася: нейкае асаблiва цёплае святло. Тагам бывае святло, што льецца з акна бацькоускай хаты.
   Дзе тая хата? Тое акно? У щхай вёсачцы Пе-равалога щ на хутары Дарагащшча у далёкай Беларуси дзе прайшлi гады маленства? З пра-светленым тварам, радасцю на сэрцы пагадау ён хаты беларусау, русгах, аварцау, ад ягах зашс-вау народныя творы на працягу сарака з л1шшм гадоу. Цэлы свет адкрывауся яму пры тых сустрэчах.
   Дауно гэта было. Вельмi дауно. I тым не менш кожны успамга пра былое хвалюе душу, сагравае сэрца, як святло той зорга, што на-гадвае яму родную Беларусь.

6

   Аляксандр Ka3iMipaei4 адвёу no3ipK ад зор-Ki, не спяшаючыся пайшоу у напрамку свайго дома. Мшуу вулщу Бродскага, перасек плошчу Мастацтвау ля Рускага музея, увайшоу праз вузкую арку у щхеньш дворык, адтуль - у слаба асветлены пад’езд дома нумар чатары па 1н-жынернай вулщы.
   Вось i яго кватэра. Маленькая прыхожая, такая ж кухня i два пакойчыш метрау па дзе-сяць-дванаццаць. У адным з ix спальня. У грубцы з дрывяным ацяпленнем ужо больш за тыдзень не разводзйга агню - няма грошай, каб кушць вугаль або дровы.
   I электрычнае святло выкарыстоувалася па гэтай прычыне СержпутоускЬмЬ не часта. Аляксандр КазЬмЬравЬч прызвычаЬуся працаваць пры газавай лямпе. На газавым прымусе яны i ежу гатавалЬ. Адно спадзяванне на тое, што АкадэмЬя навук Беларусь, якой вучоны перадау большасць сваЬх прац, стрымае нарэшце слова i вышле за ix плату. Хаця б невялшую, хаця б з даугамi разлiчыцца, тое-сёе з ежы кушць i ля-карствы для хворай Праскоуi Мшалаеуны. Трэ-ба чакаць i спадзявацца...
   Аляксандр Казiмiравiч, не распранаючыся, прайшоу у пакой, яи служыу яму кабшетам, прысеу на крэсла перад сталом. Крэсла адазва-лася сухЬм скрыпам-стогнам.

7

   «Старое, як i яго гаспадар, - усмiхнуУся сам сабе Сержпутоускы - Разбагацею - куплю но-вае. Хаця навошта яно, новае?» На гэтым крэсле, за гэтым сталом стольк прац нашсана, i яшчэ можа давядзецца, дасць бог, што-небудзь нашсаць. Дарма, што ужо дзесяць гадоу на пенсы лiчыцца. За гэты час не было шводнага дня, каб не прыйшоу у свой музей. Маладым су-працоушкам трэба дапамагчы парадай, бо старых засталося зумм мала. Хто памёр, а хто далёка на Калыме, на Салавецшх астравах. Ды хiба тольк старым так лёс выпау? I маладых ён не м^уу. Шначка Гаген-Торн, былая яго студэнтка, як ужо год у высылцы. I щ вернец-ца? А здольная якая была! Шмат стращла этна-графiчная навука. I яшчэ страцщь можа...
   Аляксандр Казiмiравiч дастау з шуфляды стала папку, раскрыу яе. На вочы трату .исток са справаздачай аб яго навуковай дзейнасщ. Лыаральна днямi дырэктар Рускага музея папраыу сваiх супрацоушкау прадставщь таия даведкы Сорак пяць сур’ёзных навуковых прац нашсау Сержпутоусш, кожная другая з iх -фундаментальная. Па мовазнаустве, фальк-лоры, этнаграфп. За сорак шостую, якая павт-на была падвесщ вышы дасягненняу беларус-кай этнаграфiчнай i фалькларыстычнай работы за апоштя пяцьдзясят гадоу, Аляксандр КазЬ мiравiч меу намер узяцца з дня на дзень.

8

  Сержпутоуск дацягнууся рукой да лямпы, што стаяла на шырошм падаконшку, другой пастарауся знайсщ пачак з запалкамь Але запалщь агню не змог. Востры боль раптоуна працяу лёгшя, адазвауся у сэрцы. Пацямнела у вачах, i ён паволi асунууся у сваiм крэсле. Не чуу, як на крык жонк прыбег.л устрыво-жаныя суседз^ як выклiкалi «хуткую дапамо-гу». Не суджана было яму больш убачыць сваю зорку...

                ПЯРО ЖАР-ПТУШК1





   Шмат казак, легенд, паданняу захоувае па-мяць чалавека. У адной з беларускх легенд ра-сказваецца пра тое, што дауным-дауно праля-тала над Палессем Жар-птушка i згубка пяро незвычайнай прыгажосци Плауна падала яно на зямлю, рассыпаючы ва усе бак зiхатлiвыя прамяни Юнулкя людзi шукаць тое пяро -з пакалення у пакаленне перадаецца пагалоска, што таму, хто знойдзе пяро Жар-птушк, нака-наваны шчас.квы лёс, - але вяртал^я н з чым. Адны бачьгм побач вясёлку, друйя - папараць-кветку, трэщя - зорачку, якая пера.йвалася рознымi колерами Але варта было наблiзiцца да ix, як усё раптам зшкала. Мкаюць гады, ста-годдз^ але жыве гэтая цудоуная легенда. Як i раней, шукаюць людзi пяро Жар-птушк, квет-ку папаратшку, цудоуную гаючую крыкчку з жывой вадой. Яшчэ больш любай сэрцу кож-нага становщца родная зямля, бацькоуск кут, як чалавек ласкава называе сваёй малой радзи май, Айчынай.
   Вывучэнне духоунай культуры народа, яе лепшых традыцый - неад’емная частка грама-дзянскх, патрыятычных, маральных пачуццяу. Сёння, у час нацыянальнага адраджэння, пера-асэнсаванне нашых здабыткау у сацыяльным

10